ΝΗΖΑ, το κάλεσμα του μύθου στο παλάμισμα του Θεού

Δημιουργία εθνογραφικού ντοκιμαντέρ με θέμα τη σημασία του όρκου των βοσκών ως τελετουργία διαιτησίας και διαμεσολάβησης. Ένα έργο της Androidus Project Tank, το οποίο υλοποιείται υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού και της Διέυθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η λέξη ΝΗΖΑ αποτελεί τη πρώτη επίκληση σε μια παραλλαγή από την παλαιότερη μαρτυρία-καταγραφή του όρκου των βοσκών, ο οποίος αποτελούσε ένα από τα βασικότερα "τροπάρια" των βοσκών και είχε ως εξής:

 

"Νη Ζα, φάσκω σου και κάτεχέ το

πως δεν κατέω πράμα

για την αραζό τση κλεψάς των οζώ σου"

 

Η μετάφραση της είναι:

 

"Μα το Ζα (Δία) σου δεσμεύομαι

και έχε γνώση πως δεν γνωρίζω τίποτα

για την υπόθεση της κλεψιάς των ζώων σου."

 

Η παραπάνω αρχαΐζουσα επίκληση προέρχεται από την ορεινή Κρήτη στα μέσα περίπου του 20ου αιώνα μεταφέροντας μας σε μια Ιστορική Μονή στην καρδιά του Ψηλορείτη και σε μια σκηνή ιδιότυπης δίκης με ανώτατο κριτή των Άη Γιώργη, κατηγορητήριο συνήθως μια περίπτωση ζωοκλοπής, θύματα, θύτες, υπερασπιστικές γραμμές και ενόρκους τους βοσκούς του Ψηλορείτη.

Σε αυτή την εμβληματική και επαναλαμβανόμενη, μέσα στην εξέλιξη του χρόνου, σκηνή άγραφου δικαίου και αυτοοργάνωσης, ο όρκος που συμβολίζεται με παρατεταμένη την παλάμη (παλάμισμα) στην εικόνα του Αϊ Γιώργη και συνοδεύεται από λόγια που συνθέτουν μια πανίσχυρη τελετουργία ανάμεσα στους βοσκούς, αποτελούσε ίσως και να αποτελεί το τελευταίο στάδιο οριστικής επίλυσης μιας διένεξης.

Η παραπάνω, γνωστή στους ορεσίβιους βοσκούς, σκηνή λαμβάνει χώρα στην Ι.Μ. Αγίου Γεωργίου Δισκουρίου με την ίδια την τοπωνυμία Δισκούρι, να γοητεύει ιστοριοδήφες και λαογράφους πως κρατά ένα πανάρχαιο γρίφο λατρείας στον ορεινό Μυλοπόταμο και το ποιμενικό τρίγωνο των μεγαλύτερων ποιμενικών κοινοτήτων του Ψηλορείτη, των Ανωγείων, των Ζωνιανών και των Λιβαδίων.

Η επίκληση και αρχή του όρκου "ΝΗΖΑ", η οποία έφτασε στο σήμερα και εμάς μέσα από λίγες γραπτές πηγές αλλά πολλές προφορικές διηγήσεις των παλαιότερων βοσκών, ίσως να αποτελεί μια ξεχασμένη σκυτάλη μετάβασης από τον παλαιότερο κόσμο στο νεότερό, όπου ο μυθικός Δίας πέρασε ασυνείδητα ως επιβίωμα και σπάραγμα μιας άλλης εποχής που αφομοιώθηκε στο θρησκευτικό σήμερα. 

Ίσως πάλι να πρόκειται για μια γοητευτική επινόηση του εθνικού συλλογικού μας φαντασιακού, όπως αυτό οικοδομούνταν στις αρχές του 20ου αιώνα, ώστε να δημιουργήσει τις δικές του συνδέσεις με εξιδανικευμένο παρελθόν. 

Γεγονός ωστόσο είναι πως στην ορεινή ενδοχώρα του Ψηλορείτη, υπάρχει ακόμα η διατήρηση στοιχείων υλικών και άυλων που σκιαγραφούν ένα πολιτισμικό μωσαϊκό, που παραμένει ενεργό και σε μεγάλο βαθμό επικεντρωμένο  στις ποιμενικές κοινότητες του Ψηλορείτη και στις τελετουργίες των βοσκών.

Σκοπός του έργου της Androidus Project, είναι με επίκεντρο την Ι.Μ. Αγίου Γεωργίου στο Δισκούρι να καταγράψει ιστορίες των βοσκών του Ψηλορείτη και συγκεκριμένα των  τόπων Ανώγεια, Ζωνιανά Λιβάδια γύρω και ανάμεσα στους  οποίους ο κοινωνικός μηχανισμός του όρκου επέδρασε καταλυτικά ως επίλυση σε σημαντικές ποιμενικές υποθέσεις.

Εκτός από τους βοσκούς του Ψηλορείτη που αποτελούν τον πυρήνα της θεματικής,  η οπτική των επιστημών της Ανθρωπολογίας, Νομικής, Κοινωνιολογίας και Εγκληματολογίας καθώς και η θρησκευτική-θεολογική προσέγγιση, η οποία δεν αποδέχεται τον όρκο ως μέσο ηθικής δέσμευσης, απόδοσης δικαιοσύνης και αλήθειας, θα συνθέσουν το θεματικό κύκλο μέσα απ' τον οποίο θα εξελιχθεί ένας διάλογος αφηγήσεων πάνω στον όρκο και τη σημασία του, με τελικό αποτέλεσμα το εθνογραφικό ντοκιμαντέρ "ΝΗΖΑ".