Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙKTΥΩΣΗ ΤΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ,
Το βουνό ως ο κοινός τόπος για μια πολιτιστική συνομοσπονδία των Ορέων.
Του
Γιώργη Α. Καλομοίρη*
Σε κάθε βουνό υπάρχει ένα διαχρονικό κοινό σημείο στο οποίο τέμνονται διαφορετικοί δρόμοι και βλέμματα που οδηγούν στη κορυφή του. Στον Ψηλορείτη η κορυφή αυτή είναι ο Τίμιος Σταυρός. Εκεί ψηλά σκέφτηκαν οι παλιότεροι από μας ότι είναι το κέντρο που ως γεωγραφικός άξονας χωρίζει τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα με το κυρίαρχο σύμβολο της Χριστιανοσύνης να επιβάλλεται σα λίθινη κορόνα στην κορυφή του και τα 2.456μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Σε αυτή την κορφή που θρυλείται πως ο Κρόνος είχε πρώτος το ιερό του, συρρέουν ακόμα και σήμερα από διαφορετικές πλευρές και αφετηρίες άνθρωποι σε διαδρομές που δε σταμάτησαν ποτέ να διασχίζονται.
Όσο κοινό σημείο μοιάζει για τις σημερινές κοινότητες γύρω από τον Ψηλορείτη, ο Τίμιος Σταυρός το ίδιο κοινός προορισμός θα έμοιαζε για τους αρχαίους Ζωμίνθιους, Οάξιους, Τυλίσσιους, Ελευθερναίους, Γορτυνείς, Συβρίτιους, Φαίστιους,Κνώσιους και τους λοιπούς ορεσίβιους μα και λαούς της θάλασσας της Μεσογείου το ιερό Ιδαίο ή Αρκέσιον Άντρο.
Η κυρίαρχη μορφή του Δια και ο μύθος της φυγάδευσης και ανατροφής του αποτελούν το έμβλημα της σπηλιάς όπου προσκύνησαν και μυήθηκαν βασιλείς, φιλόσοφοι, μάντεις, πρόσωπα εξουσίας καθώς και άνθρωποι της απλής καθημερινότητας προσδίδοντας στο Ιδαίο Άντρο την οικουμενική του διάσταση ως ιερό πάνθεον. Αυτή τη διάσταση του μεγάλου και σχεδόν απέραντου έχει σημασία να αντιληφθούμε και πάνω σε αυτήν να σχεδιάσουμε.
Ο Ψηλορείτης σήμερα με το ομώνυμο Γεωπάρκο της Ουνέσκο αποτελεί ένα ενεργό οικοσύστημα όσμωσης του φυσικού περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του σύγχρονου πολιτισμού το οποίο δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι πατάει πάνω σε τουρμπίνες εκτόξευσης αν αντιμετωπιστεί ως ένα εναλλακτικό ενιαίο χωρικό σύνολο και ανθρώπινο πλέγμα που επενδύει στη συνεργασία, την πολιτιστική δικτύωση και την κοινωνική ενεργοποίηση της κρίσιμης μάζας των ανθρώπων του.
Τα κοινά σημεία αποτελούν τις βάσεις για τα κοινά οράματα, τις αφετηρίες πάνω στις οποίες χτίζεται η αναπτυξιακή πολιτική, η λογική της αμοιβαίας ωφέλειας και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Κυρίαρχο στοιχείο και ερέθισμα σε αυτό είναι το συλλογικό κίνητρο ενεργοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού για επι-στροφή στην τοπική παραγωγή, εμβάθυνση σε εναλλακτικές μορφές επιχειρηματικότητας και εκσυγχρονισμό των υφισταμένων δομών που θα μπορεί να συνθέσει ένα ποιοτικά αναβαθμισμένο μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής δομής.
Αυτή η επιστροφή έχει σημασία να αντιμετωπίσει τον Ψηλορείτη ως μια ενεργή πολιτιστική συνομοσπονδία κοινοτήτων, έναν ιδιότυπο πέμπτο νομό 42.000 κατοίκων ο οποίος με όχημα το Γεωπάρκο Ψηλορείτη συνδυάζει τα χαρακτηριστικά τοπικής υπεροχής και παγκόσμιας εμβέλειας που μπορεί να πυροδοτήσει σε συγχρονισμό την τριπλή έλικα του :
· Φυσικού Περιβάλλοντος
· Πολιτιστικού Απόθεματος και
· Ανθρώπινων Πόρων.
Η διαφορετικότητα και η τοπική ιδιοσυγκρασία που εκπέμπουν οι κοινωνίες γύρω από το βουνό είναι αυτή που μπορεί να επανεφεύρει τη σύνθετη και πολυδιάστατη ταυτότητα της Ίδας ως αποτέλεσμα Ιδέας που έχει λόγο και αξία να διαδίδεται.
Έχει σημασία να δημιουργήσουμε το αόρατο χωρικά και ορατό ψηφιακά νήμα ενοποίησης των πολιτιστικών μας δομών σε μια κοινή προσπάθεια να ενώσουμε την Ελεύθερνα με την Αξό, τη Ζώμινθο με την Τύλισσο , το Μοναστηράκι Αμαρίου με το Καμαραϊκό Σπήλαιο και το Ιδαίο Άντρο με τους πρόποδες του βουνού σε έναν ενιαίο πολιτιστικό και συνειδησιακό χάρτη μέσα στον χρόνο, την ιστορία και την αντίληψη. Οι πολιτιστικές διαδρομές και τα μονοπάτια του Ψηλορείτη μας δείχνουν το δρόμο, οι μύθοι και οι τοπικές παραδόσεις της περιοχής αποτελούν τη γέφυρα διασύνδεσης που ενώνει το βουνό δημιουργώντας την πολιτιστική ένωση ανάμεσα σε παράδοση και σύγχρονη κουλτούρα, το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον, την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Οι σημαντικές ανασκαφές, οι αρχαιολογικοί χώροι, τα μουσεία, τα δρώμενα , οι πολιτιστικές δομές και η τοπική παραγωγή αποτελούν συστατικά που πρέπει να μπουν στον ενιαίο ψηφιακό καμβά διαχείρισης, αξιοποίησης και συμπράξεων. Έχει σημασία η επικοινωνία σε ότι λαμβάνει χώρα στον ορεινό μας όγκο να μπορεί να στηριχτεί ως προσωπικά συλλογική και υπερ-τοπικά συμμετοχική υπόθεση.
Πρωτοβουλίες όπως το Πανεπιστήμιο των Ορέων, οι διεθνείς διοργανώσεις ορειβατικού σκι, τα διεθνή και εγχώρια σκακιστικά τουρνουά , τα αθλητικά σωματεία των ακαδημιών και του υγιούς μαζικού αθλητισμού προάγουν τον χαρακτήρα αναγκαίων συνεργασιών και μπορούν να βάλουν τα θεμέλια για την οριζόντια αναβάθμιση του πολιτισμού της καθημερινότητας μας. Εκδηλώσεις πολιτισμικής και κοινωνικής ενεργοποίησης όπως οι πολιτιστικές συναντήσεις, το Αμάρι green Festival, η Χαϊμαλίνα , τα Υακίνθεια, η γιορτή τυριού και οι εκθέσεις τοπικών προϊόντων, οι πρωτοβουλίες δήμων και συλλόγων καθώς και τα οικογενειακά ή τοπικά πανηγύρια στα ξωκλήσια του βουνού κυκλώνουν τον Ψηλορείτη με μια διαρκή πολιτιστική γιορτή που μπορεί αν και αναπτυχθεί προοδευτικά και να γίνει υπόθεση όλων μας.
Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η σταδιακή παρουσία των τοπικών παραγωγών που επιμένουν τοπικά σκεπτόμενοι οικουμενικά αλλά και ορισμένων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων που στόχο έχουν την ενεργοποίηση και χρήση δημοτικών πολιτιστικών δομών και το άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας. Η αρχή αυτή μπορεί να οδηγήσει και άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες που αφορούν τη διαχείριση δομών και υπηρεσιών. Η παρουσία εταιρικών δράσεων πάνω στην καινοτομία, την πολιτιστική έρευνα, τον συνεδριακό εναλλακτικό τουρισμό της εμπειρίας και της αυθεντικότητας σε σύμπραξη και δικτύωση με τα παραπάνω συν-διαμορφώνουν το κατάλληλο πλέγμα ώστε ο Ψηλορείτης να εξελιχθεί στο πρώτο βουνό με ενεργές κοιτίδες νεοφυούς επιχειρηματικότητας, καινοτομίας και έρευνας. Η ύπαρξη παραγωγών και συλλογικοτήτων τοπικής οικονομίας , πολιτιστικής έκφρασης , κοινωνικής εκπροσώπησης μέσα στην χωρική επικράτεια του Γεωπάρκου Ψηλορείτη δίνουν τη δυνατότητα ενεργοποίησης συμμετοχικών οργάνων διαλόγου, δράσεων και συνεργασίας.
Ουσιαστικά δημιουργούν μια βάση που ως παραγωγική μαγιά αξιοποιεί τον πλούτο του Ψηλορείτη με απώτερο σκοπό την ποιοτική αναβάθμισης της ζωής των κατοίκων-πολιτών γύρω από τον ορεινό όγκο. Ο αναβαθμισμένος πολιτισμός της καθημερινότητας αποτελεί συλλογικό κτήμα, χτίζεται σταδιακά και προϋποθέτει τη συμμετοχή διαφορετικών ομάδων πληθυσμού στο πολιτισμικό γίγνεσθαι ,επιδιώκοντας να βγει από το κουτί της διαρκούς απαισιοδοξίας και εσωτερικής κατανάλωσης.
Η ψηφιακή και επαυξημένη πραγματικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να συνδέσουμε περιοχές, να συνθέσουμε κουλτούρες και ιδιαιτερότητες. Παράλληλα με σύγχρονα εργαλεία οφείλουμε να οδηγηθούμε σε μια δικαιότερη κατανομή των πολιτισμικών αγαθών με σεβασμό στα δικαιώματα ως θεμέλια γεφύρωσης της πολιτισμικής δημοκρατίας με την πολιτική δημοκρατία που αποτελεί και μεγάλο στοίχημα της εποχής μας.
Στον τόπο μας οι διαφορετικές εκφάνσεις του πολιτισμού έχουν στηρίξει ένα σύνθετο αφήγημα ιστοριών, η αρχή των οποίων επιβεβαιώνεται στο ίδιο το χώμα , τη γη του Ψηλορείτη. Έχει ιδιαίτερη σημασία τα χώματα στα οποία, ζούμε, δουλέψαμε και δουλεύουμε να μας υπενθυμίζουν πως η κληρονομιά μας είναι η τροφή για τις μελλοντικές κατακτήσεις.
Συγκεκριμένα το πλήθος ανασκαφών που διεξάγονται από τη Φιλιόρημο μέχρι το Αμάρι και από τη Ζώμινθο μέχρι την Ελέυθερνα έχουν τη δική τους συμβολή στο να κατανοήσουμε πως όσο η παρουσία μας χάνεται στο χρόνο άλλο τόσο βρίσκεται μέσα στις παραδόσεις, την κουλτούρα, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά που αποπνέει ακόμα και η καθημερινότητα μας.
Παρόλα αυτά σημαντικό μέρος των ερευνών αυτών απέχει πολύ από να καταφέρει να κοιτάξει με εξωστρέφεια τους ανθρώπους του Ψηλορείτη και να τους ενσωματώσει ως προστάτες και διαχειριστές του παρελθόντος του βουνού, ενός παρελθόντος που χρειάζεται να διαχυθεί και να γίνει κατάθεση και προτροπή για το άμεσο μέλλον.
Αρκετές προσπάθειες επιλέγουν συστηματικά το συρματόπλεγμα μιας διαρκούς φοβίας και περίκλειστης λογικής εγκλωβισμένης σε άκαρπους αγώνες προσωπικής ματαιοδοξίας που δεν αναπαράγει τεχνογνωσία και δεν επικοινωνεί τη διαχρονική αξία των πολιτισμικών αγαθών.
Σημαντικοί χώροι περιμετρικά του Ψηλορείτη με οικουμενική εμβέλεια και επαναστατικές προεκτάσεις για την έρευνα , την αρχαιολογία και τον πολιτισμό φλερτάρουν επίμονα και συνειδητά με μια συνεχή μετριότητα, γραφειοκρατική περιδίνηση κλειστών πυλών και φοβίας του αύριο καθώς και χορταριάσματος ως ένδοξα ερείπια με το στίγμα ενός αόρατου φρούραρχου. Απέχουμε σήμερα από την εξωστρέφεια μεγάλων αρχαιολόγων που αντιλαμβάνονταν τη σημασία της διεπιστημονικότητας, της αμφισβήτησης, της διά-δρασης με τον τοπικό πληθυσμό κυρίως όμως της μετάδοσης του μηνύματος που προσδίδει η δοκιμασία της ανασκαφής στα προγονικά εδάφη.
Ευελπιστώ πως τα δημιουργικά στοιχεία που απομένουν και η επίμονη προσπάθεια ορισμένων δήμων διαχρονικά θα δώσει τη μεγάλη προτροπή σε έναν τόπο γεμάτο ορμή να αρχίσει να διαχειρίζεται το πολιτιστικό του απόθεμα του βουνού που μας ενώνει. Σε αυτή την προσπάθεια έχει σημασία το μεγάλο και διαρκές κάλεσμα σε ένα συμμετοχικό τραπέζι από επιστήμονες, ανθρώπους του βουνού και πολιτιστικούς διαχειριστές που θα συμβάλλουν στον ενιαίο πολιτιστικό χάρτη του Ψηλορείτη ενεργοποιώντας και αναδεικνύοντας τη δικτύωση ανάμεσα στις κοινότητες, τους ανθρώπους και τα μνημεία.
Ο Ψηλορείτης όσο και αν μοιάζει αδάμαστος ταύρος, λευκός τον χειμώνα σαν τον Κρηταγενή Δία που άρπαξε την πριγκίπισσα της ανατολής Ευρώπη και γκρίζος την άνοιξη με πράσινες νησίδες-ψηφίδες της φυσικής του αναγέννησης και απομεινάρια μιας εποχής που Ιδα σήμαινε και ήταν ο κατάφυτος δασωμένος τόπος- παραμένει ιερός, οικουμενικός και με κοινές ρίζες για όλους μας.
Σ αυτές τις ρίζες κρύβεται η μαγεία του και η αίσθηση της αντίστασης του, είτε ως κρυψώνα ενός επαναστάτη θεού είτε ως καταφύγιο Χαϊνηδων , ανταρτών και κατατρεγμένων. H ιστορία του άλλωστε γραμμένη και άγραφη μεταφέρεται ακόμα μέσα από δρυΐδες βοσκούς ως μια πανάρχαια παράδοση.
Αυτήν την καταγραφή ήρθε η ώρα να συνεχίσουμε ώστε να βρούμε το νήμα του χαμένου χρόνου που συνδέει τον όρκο του ζωοκλέφτη Ερμή στον πατέρα του Διά με του όρκους των βοσκών στον Άη Γιώργη στο Δισκούρι. Τη σύνδεση της δικιάς μας κρητικής Ίδας με την Ιδα της Τρωάδας που αν και τις χωρίζει θάλασσα σε δυο διαφορετικές ηπείρους διατηρούν ακόμα ζωντανό ένα κοινό τους υπόβαθρο μύθων, θρύλων και ανθρώπων να τις συνδέει.
*Επιστημονικός Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος IDAology- Υποψ. Διδάκτορας Πολιτιστικού Σχεδιασμού και Πολιτισμικής Δημοκρατίας, Founder & Curator of Androidus Project Tank.
Η ιστορία του ψηλότερου βουνού της Κρήτης είναι σίγουρα γραμμένη στα μνημεία, τα τοπωνύμια, τις ιστορικές πηγές και το φυσικό περιβάλλον που απλώνεται από την κορφή ως τους πρόποδες και από το οροπέδιο της Νίδας μέχρι τις πηγές και τα βάραθρα του ορεινού μας όγκου.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑCopyright © 2019 - 2024. Androidus Project Tank. Created & Hosted by WEBMAN