Εισήγηση του υπ. Δρ Γιώργη Α Καλομοίρη στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Forum για το Νερό που διεξήχθη στο Ηράκλειο Κρήτης στις 22 και 23 /9/2021
"Τα νησιά αναρίγησαν και ξέρασαν τα έθνη τους μονομιάς"
Οι Λαοί της Θάλασσας έκαναν συμμαχία και συνωμοτούν. Έχουν σκοπό να βάλουν στο χέρι όλα τα εδάφη της γης. Κανείς δεν μπορεί να τους αντιμετωπίσει. Επιτίθενται και καταστρέφουν τα μέρη σαν να μην είχαν ποτέ υπάρξει, καμία χώρα δεν μπορεί να τους αντισταθεί . Ήρθαν, έβαλαν φωτιά και είπαν: "Εμπρός για την Αίγυπτο".
Οι παραπάνω δυστοπικές περιγραφές που παραπέμπουν σε στιγμιότυπα αποκάλυψης αποτελούν μεταφραστικές αποδόσεις προερχόμενες αποσπάσματα επιγραφών του νεκρικού θάλαμο του Ραμσή του Γ στο Μεντινέτ Χαμπού στις θηβαϊκές κοιλάδες της Αιγύπτου.
Αποτελούν στοιχεία που μέσα από τη σύνθεση και σύνδεση γεγονότων συλλέγοναι ως γραπτά τεκμήρια γύρω από τις συνθήκες μέσα στις οποίες φέρεται να έπεσε η αυλαία για την εποχή των πολιτισμών του Χαλκού.
Από τους Πυθαγόρειους της αρχαιότητας, στο ξυράφι του Όκαμ του Μεσαίωνα μέχρι την αστυνομική λογοτεχνία του Σέρλοκ Χολμς , η θεώρηση ότι ζυγίζοντας τις πιθανότητες επιλέγουμε την πιο αληθοφανή έχει τη δικιά της βαρύτητα και για την επιστήμη της Αρχαιολογίας, η οποία αναπτύσσεται συλλέγοντας δεδομένα , ερμηνεύοντας γεγονότα και αποδεικνύοντας τα με τεκμήρια.
Εργαζόμαστε πάνω σε στιγμές και σκηνές γεγονότος ίσως και εγκλήματος καθώς ο ανασκαφεας αρχαιολόγος αντικρίζει ένα στρώμα καταστροφής δηλαδή τις άμεσες στιγμές ενός γεγονότος που σφράγισε τη μοίρα ενός χώρου, ενός τόπου, της ζωής και σιγουρα της ύλης με την οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι.
Για την υπόθεση εργασίας που θα σας αναπτύξω έχουμε τα δεδομένα μιας γενικευμένης καταστροφής ενώ αυτό που απουσιάζει από την εργαλειοθήκη των τεκμηρίων μας μέχρι τη στιγμή που μιλάμε είναι το λεγόμενο “όπλο του εγκλήματος”. (Eric. H Cline/2018)
To Ιστορικό Πλαίσιο:
Μια απ' τις πλέον ενδιαφέρουσες και μυστηριώδεις περιόδους στην ιστορία της ανθρωπότητας αποτελεί αναμφίβολα η εποχή του Χαλκού και πιο συγκεκριμένα το πως αυτή η λαμπρή εποχή για τον ανθρώπινο πολιτισμό των δυο και πλεον χιλιετιών σε διάρκεια έφτασε στο τέλος της.
Σήμερα παραμένει ακόμα ενεργό το ερωτηματικό της κατάρρευσης και υποχώρησης των μεγάλων πολιτισμών που πρωταγωνίστησαν από την τρίτη μέχρι και τα μισά περίπου της πρώτης χιλιετίας πριν τον Χριστό με κύριο σημείο διεπαφής και δικτύωσης τους τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι πολιτισμοί και οι πόλεις των Μυκηναίων, των Μινωιτών, των Κυπρίων, των Ασυρρίων, των Χετταίων ,των Αιγυπτίων , των Βαβυλωνίων καθώς και τα βασίλεια των Μιτάνι, των Χαναναίων και της Ουγκαρίτ, σε μια σχεδόν ταυτόχρονη, αλυσιδωτή και με μεγάλη σφοδρότητα σειρά γεγονότων, καταστρέφονται.
Είναι οι πολιτισμοί που καταγράφουν την πρώτη και ίσως σημαντικότερη παγκόσμια συστημική κατάρρευση που για σημαντικό μέρος της επιστημονικής κοινότητας έχει κρατήσει τη συμβολική ονομασία το τέλος του πολιτισμού.
Έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφερθεί πως οι παραπάνω πολιτισμοί κυριαρχούν και κυριαρχούνται , επικοινωνούν, συγκρούονται και ανασυγκροτουνται , αλληλεπιδρούν και δικτυώνονται ασκώντας υψηλή διπλωματία ανάμεσα τους χτίζοντας ένα πολύπλοκο δίκτυο αλληλεξάρτησης.
Ένα δίκτυο που το χαρακτηρίζουν οι υψηλού επιπέδου εμπορικές συναλλαγές, η διάχυση τέχνης και τεχνολογίας της εποχής καθώς και οι γνώσεις για τις πρώιμες επιστήμες που ως βασικό άξονα έχουν τη διαλεκτική του ανθρώπου με τη φύση.
Οι παραπάνω πολιτισμοί ανήκουν στο φάσμα της πρώτοιστορίας γράφοντας και επικοινωνώντας οι ίδιοι τα έργα και τις ημέρες τους σε πινακίδες με τη δική τους γραφη από τα χρόνια της ακμής μέχρι τις στιγμές λίγο πριν την οριστική κατάρρευση τους .
Αυτό συμβαίνει μέσα από επιστολές, λογιστικά κείμενα μέχρι τηλεγραφικού τύπου εκκλήσεις βοήθειας τη στιγμή που αυτό το πρώτο παγκοσμιοποιημένο σύστημα κατέρρεε.
Τι συνέβη όμως;
Η κλιματική αλλαγή-κρίση στην Α Μεσόγειο ως θρυαλλίδα ενος domino effect γεγονότων και αλλαγης συνθηκών που προκαλεσε με τη σειρά της μια τέλεια καταιγίδα συμφορών από φαινομενικά ασύνδετα γεγονότα, αναδύεται σήμερα ως κυρίαρχη υπόθεση εργασίας που με χρονικό προσδιορισμό το 1177 πΧ. φαίνεται να επέδρασε ως καταλύτης στην αποσύνθεση του παγκοσμιοποιημένου αυτού εμπορικού δικτύου συμπαρασύροντας τους πολιτισμούς που το δημιούργησαν. (Eric. H Cline /2018)
Αξιοποιώντας ανασκαφικά δεδομένα από τα Μυκηναϊκά Βασίλεια, την επιστολογραφία της εποχής, ανάμεσα σε Χετταίους, Αιγυπτίους, Βασίλειο της Ουγκαρίτ γίνονται σαφείς αναφορές σε παρατεταμένες περιόδους λιμών και ξηρασίας, οι οποίες μάλιστα αφανίζουν πόλεις.
Επιπρόσθετα μέσα από τις αναλύσεις γύρης από την περιοχή Σουλτάν Τεκέ στη Λάρνακα της Κύπρου, παρατηρούνται σημαντικές περιβαλλοντικές αλλαγές σε μια περίοδο από το 1200 μέχρι το 800 πΧ.
Συγκεκριμένα η διεθνής ομάδα μελετητών του David Kanieswski και της Elize VanCampo του Πανεπιστημίου της Τουλούζης και ο Harvey Wiiss του Πανεπιστημίου του Yale, υποστηρίζουν ότι διαθέτουν τις άμεσες επιστημονικές αποδείξεις που αναζητούσαν οι μελετητές για να δώσουν απάντηση στο ερωτηματικό του τέλους της εποχής και των πολιτισμών του Χαλκού.
Αυτή η απάντηση είναι η κλιματική αλλαγή που προκάλεσε τις κακές σοδειές , τις ελλείψεις αγαθων και τον λιμό , οι οποίες με τη σειρά τους επέσπευσαν ή επιτάχυναν τους τριγμους στην κοινωνικοοικονομική δομή των ανακτορικών πολιτισμών προκαλώντας τοπικές μεταναστεύσεις , εσωτερικές συγκρούσεις μέσα από το μείγμα έλξης και ώθησης πληθυσμών.
Με βάση την αρχή της πολυπλοκότητας όσο πιο πολύπλοκος είναι ένας μηχανισμός τόσο πιο ευεπίφορος είναι στην καταστροφη.
Σε αυτό τον παγκοσμιοποιημένο μηχανισμό δικτύωσης ανάμεσα στους πολιτισμούς της εποχής του Χαλκού, ήταν αρκετός ένας θανάσιμος συνδυασμός φύσης και ανθρώπου ώστε να επιφέρει μια δομική, τεκτονική και οικουμενική για τα δεδομένα κατάρρευση συστήματος με συνέπεια μια αργή , εξίσου όμως δομική επανεκκίνηση των πολιτισμών για την οποία χρειάστηκαν 3-4 αιώνες ανασυγκρότησης.
Ουσιαστικά και με βάση τα δεδομένα που έχουμε σήμερα στη διάθεση μας, οι πιθανότητες να προκλήθηκε μια σειρά γεγονότων της οποίας ο συνδυασμός να έφερε πολλαπλασιαστικές και μεγενθυμένες επιπτώσεις μπορεί να εξηγήσει πως ένα σύστημα μπλόκαρε και κατέρρευσε.
Ήδη από το 1979 από ο Βρετάνος αρχαιολόγος C. Renfrew καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Π. Cambridge σκιαγραφεί και υπογραμμίζει τα βασικά χαρακτηριστικά μιας κατάρρευσης συστήματος, την οποία και υιοθετεί για την υπόθεση εργασίας του τέλους της εποχής του Χαλκού.
Συγκεκριμένα η τυπολογία που πρότεινε έχει ως εξής:
1. Κατάρρευση Κεντρικής διοικητικής οργάνωσης.
2. Εξαφάνιση παραδοσιακής άρχουσας τάξης.
3. Κατάρρευση της συγκεντρωτικής οικονομίας και
4. Οικιστική αλλαγή και πληθυσμιακή παρακμή.
Όλα αυτά για να συμβούν ώστε να ολοκληρωθεί μια κατάρρευση μπορεί να χρειάστηκε ένας αιώνας που έφερε ως αποτοκο τη μετάβαση σε ένα χαμηλότερο επίπεδο κοινωνικοπολιτικής συνάρθρωσης και της εμφάνισης ρομαντικών μύθων σχετικά με την εποχή που παρήλθε.
Αυτή η κυκλική άνοδος και πτώση των αυτοκρατοριών ως μια μορφή αιώνιας επιστροφής έχει υιοθετηθεί από σημαντικούς επιστήμονες στους τομείς της αρχαιολογίας, της φιλοσοφίας, της πολιτικής επιστήμης, της κοινωνιολογίας με έναν απ’ τους πιο διάσημους εκπροσώπους της να είναι ο Jared Diamond.
Ερχόμενοι στο σήμερα:
Κάνοντας την παραπάνω αναδρομή και αναφέροντας επιγραμματικά μελέτες και θέσεις καταξιωμένων επιστημόνων δε μπορεί να αγνοηθεί η αντιστοίχιση με το σήμερα, ιδίως σε ότι αφορά την οικονομία και τις αλληλεπιδράσεις της.
Η σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία ζει με τον πιο εμφατικό τρόπο τις επιπτώσεις της δικιάς μας κλιματικής κρίσης.
Αναπόδραστα βιώνουμε ένα κύκλο , τον οποίο ο κόσμος φαίνεται πως βιώνει ξανά και ξανά. Η άνοδος και η πτώση αυτοκρατοριών ακολουθείται από την άνοδο και πτώση νέων αυτοκρατοριών, οι οποίες αντικαθίστανται σε μια συνεχή σπείρα με επαναλαμβανόμενο ρυθμό γεννησης ανάπτυξης, εξέλιξης και παρακμής ή καταστροφής και τελικά ανανέωσης σε μια νέα μορφή.
Οι πολιτισμοί της αρχαιότητας δεν είχαν πιθανόν ιδέα τι ακριβώς τους συνέβαινε, γιατί τους συνέβαινε και κυρίως τι επρόκειτο να τους συμβεί. Ήταν ανίκανοι να σταματήσουν το οτιδήποτε και σαρώθηκαν από την ίδια τους την εποχή.
Η πραγματικότητα σήμερα δείχνει ότι είμαστε πολύ περισσότερο ευάλωτοι απ όσο θέλουμε να πιστεύουμε, αποδεικνύοντας πως τα “όπλα, τα μικρόβια και το ατσάλι” (Jared Diamond/2007) για μια ακόμα φορά συνθέτουν το σημείο καμπής στην πορεία του κόσμου.
Η ειδοποιός διαφορά από από το παρελθόν είναι ότι σήμερα μπορούμε να προβλέψουμε και ενδεχομένως να αποτρέψουμε μια ακόμα σαρωτική επανάληψη , η οποία αν συντελεστει στη σημερινή κλίμακα της ανθρωπότητας είναι αμφίβολο, που , πότε και σε ποιον θα δώσει τα κλειδιά της επόμενης επιστροφής.
Βασική Βιβλιογραφία:
Γιάννης Σακελλαράκης, Ανασκάπτωντας το παρελθόν, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2006.
C. Renfrew , μτφ Δ. Κοκώνης, Η ανάδυση του Πολιτισμού, Οι Κυκλάδες και του Αιγάιο στην τρίτη Χιλιετία π.Χ. εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 2009.
Eric H Cline ,1177 πΧ. Χ μαγουλάς , Όταν κατέρρευσε ο πολιτισμός. εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2018.
Fernarnd Braudel ,μτφ, Κ Ουγλούρογλου, οι Μνήμες της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη , Αθήνα 1999.
Jan Assmann, Μτφ Δ. Παναγιωτόπουλος, Η πολιτισμική μνήμη, Εκδόσεις ΠΕΚ, Ηράκλειο 2018.
Jared Diamond ,μτφ Σ. Νικολαϊδου, Κατάρρευση , Πως ο ικοινωνίες επιλέγουν πως να αποτύχουν ή να επιτύχουν, εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα 2007
Jared Diamond, μτφ Κ. Γαρδίκα, Όπλα, μικρόβια και άτσάλι- οι τύχες των ανθρώπινων κοινωνιών, Εκδόσεις Κάτοπτρο, Αθήνα 2007
* Η εικόνα του εξωφύλλου αποτελέι μέρος της σύνθεσης 5 έργων του Thomas Cole με θεματική :"Η πορεία της αυτοκρατορίας" με το παρόν έργο να αποτελεί το 4ο κατά σειρά με τίτλο Η καταστροφή της Αυτοκρατορίας ,1836. The New York Historical Society.
Η ιστορία του ψηλότερου βουνού της Κρήτης είναι σίγουρα γραμμένη στα μνημεία, τα τοπωνύμια, τις ιστορικές πηγές και το φυσικό περιβάλλον που απλώνεται από την κορφή ως τους πρόποδες και από το οροπέδιο της Νίδας μέχρι τις πηγές και τα βάραθρα του ορεινού μας όγκου.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑCopyright © 2019 - 2024. Androidus Project Tank. Created & Hosted by WEBMAN